معرفی قره داغ (ارسباران) قسمت 2 |

ثانیاً استفاده از كلیشه و تعریف مرزهای آن به ایالات وشهرستانهای اطراف هم گویای واقع نبوده ومصداق دور باطل. بناءً بهترین وقابل فهم ترین روش جهت ترسیم محدودة ارسباران، تعیین سرحدّات آن و پیراستن ومنقّح نمودن خاك آن از غیرارسباران است، برای نمونه درسرحدّ شرقی آن محال ارشق و دشت مغان جزوخاك ارسباران نیست و درسرحدجنوبی آن محال بدوستان.كه امروزه شهرستان هریس نامیده می شود. كثرت تپه ها وكوهها درمنطقه ارسباران و واقع شدن آنها درتیررس دید همسایگان ازچهارجهت اصلی،  نوعاً سبب بروز تصّورات متفاوتی از آن شده است، شاهسونها وتاتهای اطراف مشكین شهر این منطقه را ازدامنه های سبلان كه نگاه می كنند رویه ای از تپه ها وكوه های درهم تنیدة سخت وتفته را درمقابل دارند كه انبوهی وخشونت نهفته درسیمای هویدای آن، از اسرارلطافت و طراوت آن روی نهان حكایت نمی كند. اهالی بدوستان هم از بلندای كوه های بزغوش جزانبوهی كوهها وسیمای آفتاب زدة آن تصوّری از این منطقه اسرارانگیز وزیبا نمی توانند داشته باشند. همین اوصاف سبب شده است نه تنهاهمسایگان شرقی و جنوبی، بلكه هرتازه واردی این منطقه را قره داغ نامند.

آن روی قره داغ، امّاحرف وحدیث دیگر دارد، شادابی وخرمی دركوه ها وتپه هایش موج می زند ومراتع وجنگلهایش پوشیده ازدرختان وگیاهان سرسبزاست .این سیمای دیگری از همان  آب وخاك است كه ازسرحدّات شمالی قابل رویت بوده واهالی جمهوری آذربایجان این دیوارة سبزرا درپس ارس می توانند نظاره وتحسین كنند.

ارسباران عنوان جدیدی است كه بكارگیری آن درعمل شیاع قره داغ را درمحل از سرزبانها انداخت. بااین حال در اغلب متون رسمی ومكاتبات اداری بعداز انقلاب مشروطیت، ارسباران رایج گردیده و بعدازآن تاریخ كمتر دیده شده این منطقه رادراسنادرسمی و دولتی قره داغ و یا قره جه داغ نامیده باشند. گفته شد قره داغ وصفی است كه همسایگان شرقی ساخته وپرداخته كرده و به یادگارگذاشته اند ساكنین دشت مغان واطراف مشكین شهر هنوز هم بی هیچ تبعیض واستثنائی این لفظ را بكارمیبرند. بااین توضیح كه قره درلسان تركی دلالت برانبوهی وكثرت ودرهم تنیدگی می كند.

همانطوریكه طبیعت اسرارآمیز قره داغ درسیمای چندگانة كوهستانهای آن متجلی گردیده است تاریخ دیرپای آن هم اززوایای متفاوت قابل بررسی می باشد. مهمترین واقعه درتاریخ اهرارسباران تمركزجنگهای ایران وروس درحوزه آن می باشد، جنگی مستمر وتمام عیار كه بخش اعظم تداركات وافراد قشون ایران ازاین نواحی تامین می شده است، نكته جالب توجه نقش فرماندهی عطا اله خان (آتاخان) ایلخان شاهسون درپیشبرد اهداف جنگ مذكوراست كه سالیان دراز درركاب مرحوم عباس میرزای ولیعهد، قره داغ اهر را به مركز مقاومت ومقابله با روسها تبدیل كرده بود. علی ایحال اگرایرانی ها درجنگ باروسها بازنده نمی شدند! اگر عباس میرزای ولیعهد جوانمرگ نمی شد! واگرعمارت باشكوه عطاخان شاهسون درروستای ساطی میزان برپای می ماند! گوشه ای از بزرگی وافتخار تاریخ این مرزبوم را می توانستیم بسیاربهتر وبیشترازاین كه هست بفهمیم، بعداز جنگ ایران وروس شاید وقوع انقلاب مشروطیت مهمترین رویداد تاریخی درایران باشد، كه فرزندان این خطه درهردوجبهة  آن واقعة عظیم، صحنه گردان بوده اند، دریكطرف رحیم خان چلبیانلو ودرطرف دیگر ستارخان  قره داغی راداریم، اولی برضد انقلاب یك تنه ایستاده بود ودومی سردارملت وانقلاب لقب گرفته بود، و سرنوشت كشور درآن مقطع به نتیجة رویارویی این دومرد بزرگ تاریخ وابسته شده و بدینسان قره داغ گرانیگاه سرنوشت ایران گردیده بود.

ستار خان و باقر خان

لشكركشی بزرگ یپریم ارمنی به  اهر ومقاومت رحیم خان دربرابر وی شایدنقطه عطف تاریخ ایران بوده باشد كه درخاك پاك این خطه رقم می خورد، می گوینداگر قدرت شصت تیرهای مدرن افرادیپریم نبودند! واگر شاهسونها خلف وعده نكرده بودند! چه بسا طومارمشروطیت ومشروطه خواهی دراهرپیچیده  می شد وتاریخ كشور اینگونه كه هست نوشته نمی شد.

رحیم خان شكست می خورد، ودرارك تبریزكشته می شود اماتاریخ قره داغ پایان نمی پذیرد این بار امیرارشد نامی از طایفه حاج علیلو درقلب تاریخ كشورمی تازد وصاحب نام وآوازه  می شود، معروف است بعداز جنگ با سیمیتقو تصمیم به فتح تهران را داشت، آن هنگام كه شاه جوان قاجارمضطرب وپریشان بوده وژنرال آیرون ساید انگلیسی باهمكاری رضاخان میرپنج وسیدضیاء طباطبائی نقشة شوم كودتا را برای كشور تدارك می دیده اند.

وقایع تاریخی ازاین دست بیانگر نقش بااهمیت مردم این سامان درتاریخ ایران است بطوریكه تاریخ ارسباران به تنهائی بخش مهمی ازتاریخ معاصركشوررا بازگو می كند. بااین اوصاف داخل شهراهردرمواجهه با چنین رویدادهائی كاملاً آگاه بوده است درسایه امنیت واقتدار رؤسای طوایفی كه همواره بعنوان حاكمان قره جه داغ منسوب می گشتند فعالیت اقتصادی  دامنه داری را دنبال وثروت اندوزی نمایند، درواقع شهراهر درمقایسه بادیگر شهرهای همسطح، یك طبقه منسجم ازثروتمندان وزمینداران را داشته است كه درطول سالیان نسل اندرنسل ثروت ومنزلتشان محفوظ بوده است. معروف است بعد از غارت اردبیل كه  این بارشاهسونها رحیم خان را هم دركنارخود داشته اند، برخی همراهان نقشة حمله به اهر  را هم می كشیده اند كه بامخالفت آشكار آقاخان نصرت الملك مواجه می شوند. موضوعی  كه خود رحیم خان نیز هرگز تمایلی بدان نشان نداده و سبب آزردگی خاطر شاهسونها ازوی  شده است. بدینسان بود كه مردم اهر درصلح وآرامشی چنین پایدارمی توانستند ازمجموع ظرفیتها وقابلیتهای نهفته بهره ها ببرند. بیش ازهزار روستای آبادوپررونق از منتهی الیه خداآفرین گرفته تا قلب محال خاروانا، فقط به بازار اهرجهت دادوستد دسترسی داشته اند، كاروانسراهای داخل شهر هرروز پذیرای مردمی بوده اند كه محصولاتشان را برای فروش درمراكزمتعدد تجاری شهر عرضه می كردند، علاوه بربازار سرپوشیده اهر كه تقریباً بنای آن دست نخورده باقی مانده است راسته سه دكانلار وراسته مسجدسفید به اضافه محلة  قلعه قاپوسی ازمراكز مهم دادوستد در اهر بشمارمی رفته است. همچنین وجود بازارهای به اصطلاح تخصصی كه محلّ تجمّع اصناف وپیشه های خاصّی بوده اند، ازجملة آنها می توان به بازار مسگران (مسگرخانه)، بازاركلاه دوزان، راسته آهنگران، میدان دواب، میدان تره بار  و . . . كه هركدام به تنهائی حكایت ازحجم بالا وقابل توجهی ازعرضه وتقاضادربازاراهر داشته ودلالت بر نوعی ازانضباط شهری و اعمال مدیریت عمومی صحیح دراجتماع آن دوران می نموده است.

برچسب‌ها:ارسباران, تبریز, قره داغ, کلیبر