معرفی دشت مغان |

 منبع: مغان نگین اذربایجان  نوشته آقای احد قاسمی

موقعیت و وسعت مغان:
منطقه موغان در مرکز آذربایجان (Azərbaycan – Azerbaijan) قرار گرفته است و مساحت آن حدود 9/5226 کیلومتر مربع می باشد که حدود 5 درصد کل مساحت آذربایجان را شامل می شود این منطقه از طرف شمال وشرق به جمهوری آذربایجان از جنوب به شهرستان خیاو (مشگین شهر) و از غرب به قره داغ محدود میگردد.

موغان در مقایسه با کشورهای کوچک جهان حدود 2751 بابر موناکو و244 برابر نائورو -85 برابر سان مارینو -32 برابر لیختن اشتاین -5/16 برابر مالت -8 برابر بحرین – 5 برابر گرنادا – 3 برابر کشور کومورو – 2 برابر لوكزامبورگ مساحت دارد.

شهرستان مغان دارای سه بخش مغان غربی (به مرکزیت پارسا آباد) مغان شرقی (به مرکزیت بیله سوار) و گرمی (به مرکزیت گرمی) گردید. در شهریور 1370 نیز بدنبال تصویب مجلس شورای اسلامی بخشهای مغان غربی و مغان شرقی با تغییر نام به پارسا آباد و بیله سوار بصورت دو شهرستان مستقل در آمده و مغان جنوبی عملا به سه شهرستان مستقل ( گرمی بیله سوار و پارساآباد مغان) تقسیم شد .

دشت مغان در قسمت مرکزی آذربایجان قرار دارد. این منطقه به دشت هميشه بهار آذربایجان معروف است این دشت یکی از قطبهای مهم کشاورزی ودامپروری آذربایجان است. سراسر دشت مغان به علت حاصلخیزی خاک – دمای مساعد وموقعیت خاص منطقه ای زیر کشت اقسام غلات حبوبات وعلوفه قرار می گیرد بی مناسبت نیست که مغان را انبار غله آذربایجان می گویند .

مغانشهر (پارسا آباد مغان) شمالی ترین نقطه دشت و شهر مرکزی آن بوسیله یک جاده آسفالته به اردبیل (228 کیلومتر ) اصلاندوز مغان (50کیلومتر ) خمارلو (120کیلومتر ) خیاو (200 کیلومتر ) و تبریز (400 کیلومتر) وصل می شود فاصله آن از راه اردبیل تا آستارا 310 کیلومتر و از همين راه تا تهران حدود 815 کیلومتر است .معرفی دشت مغان

دشت مغان یکی از مهمترین مناطق زیست محیطی آذربایجان است از لحاظ زمستان گذرانی گونه های نادر پرندگان کوچنده به شمار مي آيد.

محیط زیست مغان:

براساس مطالعات به عمل آمده توسط گروه پرنده شناسی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در تالاب های دشت مغان انواع پرندگان کوچنده آبزی همچون پليکان خاکستری اردک چشم طلائی – اردک تاجدار – مرکوس سفید – قوی گنگ – قوی فریادکش – قوی کوچک – غاز خاکستری وبالکان کوچک مشاهده شده است .

تاکنون تصور می شد که زیستگاه پلیکان خاکستری در منطقه دریای خزر است از این پرنده در دریاچه سد میل مغان اصلاندوز مشاهد شده است.

تعدادپرندگان نادر کوچنده آبزی در منطقه مغان عبارتند از:

7 قطعه اردک چشم طلائی – 9 قطعه اردک تاجدار وکوچنده 400 قطعه غاز خاکستری 5 قطعه مرکوس سفید 1500 قطعه انواع قو و55 قطعه بالکان کوچک به گفته کارشناسان جمعیت بالکان کوچک در سطح جهان از 5000 قطعه تجاوز نمی کند ووجود 55 قطعه از این نوع پنده در دریاچه سد میل مغان اصلاندوز پديده ای مهم و استثنایی در کشور به شمار می رود.

حدود 10 تا 8 هزار قطعه از پرندگان کوچنده زنگوله بار نیز در مغان مشاهد می شود علاوه بر این گونه هایی ازپرندگان کوچنده کنار آبزی از قبیل سلیم – آ بچليک – گیلانشا – حواصیل خاکستری – اقرت – خروس کولی – لک لک – طاووسک – انواع مرغابی ها – سرسبز – خوتکا – سرحنایی – چنگر – نوک سرخ – کاکایی – اردک نوک پهن- آنقوت – طنجه – غاز وفلامینگو نیز از دیگر پرندگانی هستند که در دشت مغان زمستان خود را سپری می کنند.

تنوع گونه های پرندگان کوچنده در تالاب های مغان این منطقه را بعنوان یکی از اصلی ترین زیستگاههای پرندگان کوچنده در سطح کشور مطرح می کند وجود گونه های بومی ومهاجرت پرندگان کوچنده به این منطقه باعث شده تا از دشت مغان به عنوان بهشت پرندگان کوچنده یادشود.

پیشنیه تاریخی:

از زمانهای بسیار قدیم نیاکان آذربایجانیان در اراضی گسترده وسیعی می زیستند که از طرف جنوب به سواحل جنوبی دریاچه ارومیه از شمال به رشته کوههای قفقاز از شرق به دريای خزر و از غرب به مرزهای ترکیه و گرجستان محدود بود. با توجه به شرايط طبیعی و جغرافیایی آذربایجان یکی از مناطق حاصلخیز و پربرکت دنیا یکی از مهدهای قدیمی تمدن و مردم آن آفریننده فرهنگ پربار و ذیقیمت مادی و معنوی در روند تکامل تاریخ بوده که این خود هدیه گرانمایه ای به گنجینه تمدن و فرهنگ جهانی است در زمانهای بسایار قدیم در سرزمین آذربایجان دولتهای متعددی بوجود آمدند در سده های میانه این دولتها در تاریخ شرق میانه ودوره نقش مهمی ایفا کردند این دیار به واسطه قرار گرفتن بین راههای اروپا و آسیا توجه بسیاری از اشغالگران و جهانخوران را به خود جلب کرده است طی قرون متمادی آذربایجان از هر سو هدف یورشهای متعددی قرار گرفت و به دفعات شهرها و دهات آن به ویرانه تبدیل گردید مزارع و باغهایش خراب و هزاران نفر به هلاکت رسیدند اما مبارزات رهایی بخش مردم دلاور این سرزمین علیه اشغالگران متجاوز و بیگانه شجاعانه ادامه یافت.

زیستگاه آدمیان نخستین:

کاوشهایی که بوسیله باستان شناسان در اراضی آذربایجان به عمل آمده نشان می دهد که در این سرزمین از دوره پارينه سنگی نشانه ای از زندگی انسان بجا مانده است در دوران باستان گروههای انسانی در دشت پهنه ها و کناره های رودها پراکنده بودند و موطن و پناهگاه ثابت نداشتند در دوران دیرینه سنگی انسانها هنوز با تولید محصولات کشاورزی آشنایی نداشتند از این رو یا به شکار حیوانات دست می زدند و يا ماهيگيري می کردند و یا از ریشه گیاهان تغذیه می کردند و با تغییر شرایط طبیعی در محیط زیست ورسیدن سرما انسانها به غارها پناه می بردند انسانهای نخستین ابزار کار اولیه خود را از سنگ می ساختند این ابزار در آغاز منحصر به زوبین های سنگی و بعد ها عبارت از چکش سنگی تبر ابزار تیز و غیره بوده انسانها از هر نوع ابزاري به منظور خاصی بهره ور می شدند.

کشف آتش اهمیت بسزایی در زندگی انسان داشت چرا که سرچشمه روشنایی وگرما بود در آغاز انسانهای نخستین آتش را از دهانه کوههای آتشفشان از گازهای شعله ور حاصل از رعد و برق شدید به دست می آوردند بعدها خود توانستند آتش درست کنند.

پرستش آتش از دوران باستان در فرهنگ و زندگی مردم آذربایجان تاثیر گذاشت بی جهت نیست که نشانه های تقدس آتش هنوز در بسیاری از افسانه ها و قصه های آذربایجانی بجا مانده است به عقیده برخی از پژوهشگران واژه آذربایجان با آتش پرستی مردم این سرزمین بی ارتباط نیست زمان درازی در تاریخ آذربایجان به(( دیار آتش)) معروف بوده است در روند تلاش انسانها موانست و پیوستگی ضرورت پیدا کرد و از این طریق گفتار خلق شد گفتار نشانه جدائی بزرگ انسان از حیوان بود .

وجه تسمیه مغان:

مغان به عقیده محققین بدان جهت است که سالی یکبار پیشوایان آئین زرتشت در آنجا گرد می آمدند به تعبیر جامعه امروزی در باب مسائل دینی سیمنارهای ترتیب می دادند و چون معمولا سمینارهای دینی در جوار مقدس ترین امکنه هر مذهب تشکیل می شود ترتیب اجتماعات مذهبی موبدان زرتشتی در این سرزمین می تواند دلیل آن باشد که این منطقه از نقاط بسیار مقدس دین باستان به شمار می آمد ابوریحان بیرونی در آثار( الباقی عن القرون الخیاله) زادگاه زرتشت را دشت مغان ذکر نموده است.

در بعضي از كتب تاريخي و سفرنامه ها از نام مغان ياد شده است و اكثر آن را منطقه اي حاصلخيز و سر سبز كه داراي احشام فراواني است ذكر كرده اند از جمله در كتاب تاريخ آذربایجان مي نويسند (مغان یا موقان Mughan نام دشت باتلاقی است که از دامنه کوه ساوالان تا کناره خاوری دریای خزر کشیده شده است و در جنوب مصب رود آراز و شمال کوههای طالش قرار دارد).

این ایالت در دوره اسلامی گاهی جزو آذربایجان شمرده می شده ولی غالبا ناحیه ای جداگانه و مستقل را تشکیل می داد یاقوت حموی این ناحیه را جزو آذربایجان شمرده می نویسد: (در آن دیه ها و چراگاههای بسیار است اکنون ترکمانان آن اراضی را برای چرا اشغال کرده و اکثر اهل آن ناحیه را تشکیل می دهند کرسی موغان در قرن چهارم شهری بود به همان نام که اکنون تعیین محل آن دشوار است).

از گفته او استنباط می شود که محتمل است آن شهر همان باجروان باشد که حمداله مستوفی آن را کرسی آن ناحیه شمرده است و در زمان او خراب بوده است وی موضع آن را در چهارفرسخی شمال برزند که هنوز نام آن در نقشه ديده مي شود معین کرده است.

آثار تاریخی و فرهنگی مغان:

دشت مغان یک معبر و دهلیز باز وسیع و تنها راه وصول به فلات آذربایجان در مرکز آذربایجان است که ارتفاعات اردبیل مشگین و قره داغ مانند دیواره ای در جلوی آن قرار گرفته گردنه های صعب العبور و پرپیچ و خم حیران دوجاقلار ارشق و خروسلو موانع ارزنده ای در برابر نفوذ و ورود هر مهاجمی به داخل منطقه می باشد .

تپه نادری (نادرشاه افشار) اصلاندوز مغان Aslanduz:

تپه عظیم نادر در جنوب غربی شهر اصلاندوز مغان در تلاقی رودخانه آراز و قره سو (دره رود) قرار دارد بلندی این تپه 30 متر و محیط اطراف آن حدود 1500 متر و طول آن 120 متر و عرض آن حدود 100 متر است ظاهرا این محل در سده های متمادی واحد مسکونی بزرگی را تشکیل میداده از هزاره اول پیش از میلاد تا اواخر سده یازدهم هجری قمری مسکون بوده شاید قدمت آن تا هزاره سوم و چهارم قبل از میلاد نیز برسد از اشیای مکشوفه در آن می توان از سفال خشت پخته دوران پارتي سفالهای منقوش دوره اسلامی تعداد زیادی سنگ انسبیدین به حالت تیغه و سنگ خام را نام برد تپه نادری از منظر تاریخی قابل توجه است در این مکان بود که نادرشاه جهت خلع شاه طهماسب دوم صفوی انجمن بزرگی تشکیل داد و سران کشور و بزرگان را به دشت مغان فرا خواند که منجر به خلع طهاسب میرزا و رسیدن وی به تخت سلطنت شد.

قلعه اولتان:

در 500 متري روستاي اولتان، كنار رودخانه آراز (ارس) قرار دارد و در زمين صافي به ابعاد 800*400 متر بنا گرديده است. دور تا دور اين قلعه را ديوار بزرگ خشتي به قطر 92/5 متر احاطه كرده و آثار خندق بزرگي به عرض 30 متر كه سه سمت آن را فرا گرفته، ديده مي شود. جبهه شمالي آن رود آراز (ارس)،و روستاي اولتان در قسمت جنوبي اين قلعه است وضع ظاهري ساختمان مانند قلاع نظامي است، از روي برشي كه قبلا بوسيله بولدوزر در ديوار شرقي قلعه ايجاد شده توانسته اند قطر ديوار و اندازه خشت هاي بكار رفته (10*41*41 تا 10*44*44) سانتيمتر را مشخص كنند بانيان نخستين قلعه اشكانيان بوده اند به واسطه استحكام و موقعيت مناسبي كه داشته تا قرن دوازدهم هجري از آن استفاده شده است. سفالهاي متنوعي كه بدست آمده مويد اين نظر است. سفالهاي بي نظير و متنوع دوره هاي مختلف اسلامي قلعه اولتان در خور توجه و شايان اهميت است. درون محوطه قلعه نيز تپه هايي وجود داردكه واحد هاي كوچك ساختماني بوده و ساختمانه هاي عمده و اصلي در ضلع شرقي قرار داشته، كه به علت تغيير مسير رودخانه آراز (ارس) قسمتي از آن شسته شده و از بين رفته و با وجود اين قسمت اعظم آن هنوز در زير خاك مدفون است.

گورستانهاي قديمي:

در پهنه دشت مغان همه جا، گورستانهاي وسيع و اغلب منسوب به هزاره اول ق.م وجود دارد كه بيشتر آن ها در معرض تجاوز و حفاري قاچاق قرار گرفته و مي گيرد.

در نزديكي اصلاندوز گورستان هاي قوش اوتران، قلي بيگلو، افجي، گدایلو و كرار کورعباسلو واقع، كه مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد است. همچنین منطقه مقصودلوی کورعباسلو مدفن شهدای جنگهای 10 ساله میان امپراطوری روسیه تزار و قشون دولت ممالک محروسه قاجار (قاجار قورونموش مملکتلری) به فرماندهی ژنرال عباس میرزا می باشد.

گورستانهاي باستاني در دامنه كوهها و رودخانه ها كه آفتابگير و رو به مشرق و طلوع آفتاب است انتخاب شده زيرا آفتاب و آب در مذهب ميترائيسم جنبه تقدس دارد، گورستانهاي مربوط به هزاره پيش از ميلاد قلي بيگلو و قوش اوتران و ساير گورستانهاي مكشوفه و گورستانهاي عهد ساساني (افجي) بدون استثنا داراي چنين مشخصاتي هستند. طرز تدفين بواسطه آهكي بودن خاك كه باعث از بين رفتن و پوسيدگي استخوان مي شود، به طور كلي معلوم نشد اما قلعه استخوانهاي كوچك كاسه سر و قلم پا نشان مي دهد كه جهت مردگان شرقي، غربي و سر و صورت روبروي آفتاب قرار داشته است.

قيز قلعه سي:

تاريخ اين قلعه سال 629 است. در كنار رودخانه برزند در 17 كيلومتري شمال گرمي مغان دژ مستحكم و بزرگي جلب توجه مي كند كه به قيز قلعه سي مشهور مي باشد و خود شهرستان بيله سوار به شمار مي رود و يكي از قلاع متعددي است كه با نام قلعه دختر در سرتاسر کشور شناخته شده است. مصالح اين قلعه از قلوه سنگ و ملات ساروج است و در حال حاضر از آن، در ديوار ناقص و دو برج باقي مانده است. سبك و نام بنا، قدمت آن را به دوران اشكاني و ساساني منسوب مي شود.

جغرافيايي انساني مغان

بارزترين فصل جغرافيايي انساني مغان پديده عشاير و كوچ منظم فصلي دسته هاي مختلف آنها در رابطه با محيط مسكوني و طبيعت منطقه است و اين شيوه زندگي در بيشتر نقاط ايران نيز وجود دارد. اگر چه بدين شيوه زندگي در مغان در منابع و كتب مختلف اشاراتي رفته است ولي از هماهنگي آنها با طبيعت و جابجايي و نوع معيشت آنها طبق قوانين اقليمي كمتر سخن به ميان آمده است.

عشاير مغان

آنچه درباره عشاير مغان گفتني است اين است كه اين قشر مردماني پاك سرشت، مهمان نواز، صميمي، معصوم، سختكوش و استوار هستند كه با پوستي خشكيده و سوخته در دامنه كوهها و ضخره ها و پهنه دشتها به دنبال گوسفندان خود، براي بقا، با طبيعت خشن در ستيز و نبردند. انسانهاي كوچ نشيني كه پس از سپري شدن قرنها تبديل به مردماني خودكفا با فرهنگي اصيل و غني شده اند و تا به امروز نيز توانسته اند با وجود همه مشكلات و كاستيها و بي توجهي ها، همچون كوه استوار مانده و خود را حفظ نمايند.

اقتصاد منطقه مغان:

عمده فعاليت منطقه مغان در بخش كشاورزي و بعد از آن در بخش خدمات است. اقتصاد مغان بر اساس كشاورزي، دامداري، صنايع كارخانه اي و بخش خدمات استوار گرديده و به دليل مساعد بودن شرايط آب و هوايي و زمين حاصلخيز يكي از قطبهاي مهم كشاورزي آذربایجان بشمار مي رود. كشت محصولات به دو صورت آبي و ديمي صورت مي گيرد و آب از رودخانه ارس و بوسيله كانال كشي تامين مي شود . مهمترين محصولات كشاورزي مغان عبارتند از: گندم، جو، ذرت، برنج، تره بار، سويا، چغندرقند، پنبه و گردو را نام برد. از نظر دامداري به دليل غني بودن مراتع اين بخش از رونق بسياري برخوردار است و از انواع دام مانند گوسفند، گاو، گاو ميش، بز، شتر و اسب نگهداري مي شود. پارساآباد مغان داراي صنايع و كارخانجات بزرگ و كوچك مي باشد.

اكثر توليدات كشاورزي و دامپروري از پارس آباد به بازار مصرف در شهرها صادر مي شود. چغندر توليدي در كارخانه قند به شكر و قند تبديل مي شود و ميوه هاي مرغوب آن علاوه بر صدور به بازارهاي داخلي و خارجي در كارخانه وابسته به كشت و صنعت و دامپروري مغان به كنسرو، كمپوت، آبميوه و خشكبار تبديل مي شود. توليدات كارخانه آبميوه مغانه عبارتند از: هلو، آلبالو، شليل، سيب، آلو و غيره.

صنايع دستي مغان

در مورد صنايع دستي بايد گفت كه از قديم قالي و گليم بافي در اين ناحيه رايج بوده و هست.

جمعیت پارساآباد مغان (مغانشهر)

شهرستان پارساآباد مغان جمعیت طبق سرشماری 1375ش 887 138نفر در دشت مغان واقع شده و از شمال و مشرق با جمهوری آذربایجان هم مرز است. شهرستانهای بیله سوار مغان و گرمی مغان در جنوب آن قرار دارند. از مغرب به قره سو و منطقه قره داغ محدود می شود. مشتمل بر سه بخش مرکزی، اصلاندوز مغان و تازه کند و پنج دهستان و دارای سه شهر مغانشهر )پارساآباد مغان) و اصلاندوز مغان و شهرک توریستی کشت وصنعت و دامپروری مغان است.

نادیر تپه سی (تپه نادر) اصلاندوز مغان با ارتفاع حدود 650 متر از سطح اقیانوسها بلندترین نقطه جلگه مغان است. آب و هوای این ناحیه معتدل و نیمه مرطوب است. آب زراعی آن از طریق رود مرزی آراز و قره سو تأمین می شود.

زبان مردم منطقه مغان

زبان مردم منطقه مغان مثل سایر مناطق آذربایجان ترکی است.

صنایع و معادن مغان

در این شهرستان معدن سیلیس وجود دارد. این ناحیه به دلیل آب و هوای مساعد و زمین حاصلخیز یکی از قطبهای کشاورزی ایران به شمار می آید. این شهرستان 000 150 هکتار مرتع دارد که به سبب غنی بودن آنها دامداری نیز در آنجا از رونق بسیاری برخوردار است. از جمله محصولات کشاورزی آن گندم جو ذرت برنج تره بار بنشن سویا چغندرقند و میوه است که بخشی از آنها صادر می شود.

از سال 1935میلادی بررسی امکانات کشاورزی در ناحیه مغان آغاز شد. در سال 1948میلادی مقداری از زمینهای منطقه برای اجرای طرحهای عمرانی و اسکان عشایر شاهسون در اختیار سازمان برنامه قرار گرفت.

در همان سال شرکت دولتی «شیار آذربایجان » تشکیل شد و عملیات مکانیزه در حوالی اصلاندوز مغان تجربه کرد که به نتیجه مطلوب نرسید. به منظور اشاعة زراعت آبی در آنجا برای بخشی از اراضی شبکة آبیاری احداث شد. در 1330 ش برای ایجاد آبراهه (کانال) اقداماتی شد و در 1332 ش شبکة آبیاری حدود چهار هزار هکتار زمین آمادة بهره برداری گردید. در 1338 ش نیز طرح بزرگتری برای ساختمان آن به پایان رسید و از همین تاریخ از 604 18 هکتار زمین در دشت مغان بهره برداری شد و چهار هزار خانوار از عشایر محلی اسکان یافتند و ضمن دامداری به کشاورزی پرداختند (شرکت سهامی کشت و صنعت و دامپروری مغان ص 4ـ5 نیز رجوع کنید به قاسمی ج 1 ص 238ـ 241). بین سالهای 1344 تا 1349ش سد انحرافی «میل و مغان » در 2 کیلومتری غرب شهر اصلاندوز مغان احداث شد. در 1353ش قانون تأسیس شرکت «کشت و صنعت و دامپروری مغان » به تصویب رسید.

منطقه مغان با ایجاد کارخانه های مهمی چون کارخانة قند مغان، پنیرسازی، پنبه پاک کنی، کمپوت سازی و بخصوص با تأسیس مجتمع کشت و صنعت در 1348ش رو به توسعه گذاشت. در 1380 مغانشهر بعد از شهرستان اردبیل دومین شهر استان از لحاظ جمعیت بود.

مغانشهر (پارسا آباد) از لحاظ تقسیمات اداری و سیاسی سابقا بخشی در شهرستان مغان در استان آذربایجان شرقی بود که مرکز آن شهر مغانشهر بود. (ایران . وزارت کشور ص 11). در 1370ش شهرستان شد و با تشکیل شدن استان اردبیل در 1372ش یکی از شهرستانهای آن گردید. (ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی ص 8 ایران . قوانین و احکام ص 24ـ25).

برخی از آثار باستانی این شهرستان عبارت است از: قلعة اولتان در 6 کیلومتری جنوب غربی شهر مغانشهر (پارساآباد) متعلق به دوره اشکانی و 9 گورستان که قدمت آنها به هزاره اول پیش از میلاد می رسد و تپه ای متعلق به هزاره سوم و چهارم پس از میلاد که پس از تاجگذاری نادرشاه افشار در آن محل به تپه نادر معروف شد. (ترابی طباطبائی ص 662ـ664 سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح همانجا).

*************************************************

شهرستان گرمی مغان

شهرستان گرمی یا مغان یکی از شهرستان های استان اردبیل در آذربایجان است. شهر گرمی مرکز شهرستان گرمی است. این شهرستان قبلا بخش مرکزی شهرستان مغان بود که شامل شهرستان‌های کنونی گرمی، مغانشهر (پارس آباد) و بیله سوار می‌باشد.

منطقه «گرمی» از كهن ترين مناطق دشت مغان است و آثار تاريخی به دست آمده از آن نشان گر قدمت بالای اين شهرستان است. گرمی يکی از شهرستان های مجاور دشت مغان است که از لحاظ شرايط طبيعی يک منطقه كشاورزی و دام پروری است. صنايع دستی اين شهرستان را گليم بافی و قالی بافی تشكيل مي دهند. گر چه صنايع متوسط و بزرگ در اين منطقه دارای اهميت چندانی نيست ولی از نظر صنايع دستی، توليدات اين منطقه قابل اهميت است. نوعی ورنی يا گليم ريز فرش نما در روستای اينجلو توليد می شود كه در نوع خود منحصر به فرد بوده و يكی از اصلی ترين توليدات سنتی گرمی محسوب می شود. شال بافی در اجارود و روستاهای تابعه آن رواج زيادی دارد و هنرمندان اين رشته، كالاهای بسيار مرغوبی به بازار مصرف عرضه می دارند. از ديگر صنايع دستی گرمی می توان خورجين و پلاس و شال گردن و بافتن دوزی را نام برد. در سرشماری سال 1375 شهرستان گرمی 064/104 نفر جمعيت داشت. مردم اين شهرستان به زبان تركی صحبت می كنند و مسلمان هستند. مکان های ديدنی و تاريخی شهرستان گرمی را تپه خرمن، منطقه گرمی و گورستان گبر تشكيل مي دهند.

*************************************************

پارسا‌آباد مغان (مغانشهر)

یکی از شهرهای استان اردبیل (منطقه ساوالان) در شمال غربی کشور است. این شهر بزرگ‌ترین شهر منطقهٔ مغان و نیز، مرکز شهرستان پارسا‌آباد مغان می‌باشد.

جمعیت مغانشهر

بر اساس سرشماری‌های انجام گرفته این شهرستان در سال ۱۳۴۵ جمعیتی بالغ بر ۲۷۳۳نفر داشته‌است. در سال ۱۳۶۵ این رقم به ۲۷۷۹۳ نفر جمعیت افزایش می‌یابد. در سرشماری سال ۱۳۷۰ تعداد سکنه این شهر به ۴۸۱۴۷ نفر میرسد. جمعیت روستایی نیز ۷۳۷۸۹ نفر تعیین شده‌است. در کل بر اساس برآورد سال ۱۳۷۵ جمعیت شهرستان ۱۳۸۸۸۷ نفر بوده که از این تعداد قریب ۴۶ درصد در نقاط شهری و بقیه در روستاهای اطراف زندگی می‌کنند.

جغرافیا و آب و هوا

پارسا‌آباد مغان در مرکز جلگه مغان قرار دارد که عموماً بصورت هموار می‌باشد. آب و هوای این شهر معتدل بوده و تابستان‌هایش بسیار گرم و زمستان‌ها با آب و هوایی ملایم همراه می‌باشند. در تابستان‌ها گاه درجه حرارت تا چهل درجه سانتی‌گراد می‌رسد و در زمستان‌ها، دما به صفر درجه نیز کاهش می‌یابد. رود آراز که در مرز فلات ایران و جمهوری آذربایجان قرار دارد از طریق سد انحرافی میل مغان سبب آبیاری کشتزارها و ایجاد حوضچه‌هایی برای پرورش ماهی می‌شود.در خصوص جلگه مغان که پارسا‌آباد مغان در آن واقع شده‌است با توجه به تاریخ کهن روستای اولتان و قلعه اولتان که بتازگی یافت شده‌است می‌توان قدمت و تاریخ بیشتری را برای منطقه مغان قایل شد. از کتابهای تاریخ چنین برمی‌آید که در روزگار باستان، این دیار دارای آبادیهای زیادی بوده‌است.

*************************************************

بيله سوار مغان

بيله سوار در گوشه شمال شرقی آذربايجان و در جنوب رود آراز با فاصله ای حدود 50 كيلومتر از سمت مشرق با دريای خزر قرار دارد. بيله سوار از قسمت مشرق و شمال شرق و جنوب شرق با خاک جمهوری آذربايجان مرز مشترک دارد و بلندی متوسط آن 90 متر از سطح درياست. رود بلغارچای از كنارش می گذرد.شهر بيله سوار مرکز اين شهرستان در 48 درجه و 22 دقيقه طول جغرافيايی و 39 درجه و 23 دقيقه عرض جغرافيايی قرار گرفته است. آب و هوای آن معتدل و مرطوب است. شهر بيله سوار در مسير راه اصلی گرمی – مغانشهر قرار دارد. از اين طريق 58 كيلومتر به سوی شمال غربی با مغانشهر و 56 كيلومتر به سوی جنوب غربی با گرمی مغان فاصله دارد.

*************************************************

كشف غیرمنتظره 65 محوطه باستانی در دشت مغان

اجرای عملیات بررسی و شناسایی محوطه های باستانی موجود در دشت مغان آذربایجان، كه پیش از این برخی از آنها در عكس های ماهواره ای مشخص شده بود، تعداد محوطه های باستانی كشف شده در این منطقه را از 6 محوطه به 65 محوطه با آثار ارزشمندی از دوران پیش از تاریخ افزایش داد.

كریم علیزاده سرپرست هیات مشترك داخلی و خارجی در دشت مغان، ضمن اعلام خاتمه فاز اول عملیات بررسی و شناسایی در این منطقه تاریخی گفت:«در این فصل كاوش كلیه عوارض سطح الارضی طبیعی و غیرطبیعی دشت مغان مورد بررسی قرار گرفت. بنای اصلی این مطالعات، اطلاعات حاصل از بررسی های سنجش از راه دور شامل تصاویر ماهواره ای و عكس های هوایی دشت مغان است كه سال ها پیش توسط «دكتر جیسون اور»، متخصص باستان شناسی سند اسكیپ از دانشگاه ایالتی نیویورك تهیه شده بود.»

«علیزاده» با اشاره به اخبار و اطلاعات موجود در برخی منابع تاریخی درباره منطقه دشت مغان گفت:« مطالعات تكمیلی این محوطه توسط كارشناسان ژئوفیزیك از دانشگاه تبریز آذربایجان انجام شده است. مجموعه این مطالعات، دانش باستان شناسان را درباره منطقه دشت مغان تكمیل كرده است.»

وی كه پیشتر از كشف 6 محوطه باستانی در دشت مغان خبر داده بود، آخرین نتایج به دست آمده از این مطالعات را كشف 65 محوطه باستانی اعلام كرد .این محوطه ها در سر تا سر دشت پراكنده شده اند.

وی یادآور شد: « تهیه مختصات جغرافیایی، نمونه برداری و جمع آوری سفال ها، عكسبرداری از تمام محوطه ها در جریان عملیات شناسایی اخیر انجام شده است كه بررسی هر یك از آنها مستلزم صرف زمان طولانی است. به گونه ای كه كار در مورد تمامی این محوطه ها به سال ها بلكه دهه های متمادی بررسی و مطالعه نیاز دارد.»

سرپرست هیات بررسی و شناسایی دشت مغان همچنین اظهار داشت: «65 محوطه باستانی به دست آمده عمدتا مربوط به دوره ساسانی و اسلامی است اما آثار و شواهد ظاهری در برخی از محوطه ها (حدود 8 محوطه)، حكایت از قدمتی مربوط به دوران پیش از تاریخ دارد. آثار بدست آمده از دوره های پیش از تاریخ نیز احتمالا سالم و بكر باقی مانده است.»

وی به ویژه از فشردگی و تراكم محوطه های باستانی به دست آمده در این منطقه ابراز شگفتی كرد و افزود: «چنین حجم وسیعی از محوطه های باستانی با این تراكم و فشردگی، كاملا دور از انتظار و بی سابقه است. به طوری كه به عنوان نمونه در حوزه اصلاندوز و دهستان کورعباسلو صرفا در اطراف خود شهر اصلاندوزمغان كه یكی از ده ها حوزه مورد بررسی در دشت مغان بوده است، حدود 15 محوطه باستانی كشف شده است. این محوطه ها با فاصله بسیار كم در كنار یكدیگر قرار گرفته اند.»

وی در پایان یادآور شد كه تنها نمونه مشابه با دشت مغان از نظر تراكم استقرارهای باستانی، دشت حاصلخیز خوزستان است كه همانند دشت مغان از نظر كثرت محوطه های باستانی پیش از تاریخ تا دوره اسلامی بسیار غنی است و فاصله محوطه های باستانی آن از یكدیگر نیز بسیار اندك است. این فشردگی محوطه ها به جز دشت مغان در سرتاسر محوطه های باستانی شناخته شده در آذربایجان كاملا بی سابقه است.

دشت مغان كه در مرکز آذربایجان واقع شده، منطقه حاصلخیز كشاورزی است كه از شمال به رود آراز ارس و مرز جمهوری آذربایجان و از شرق به مرزهای خاكی جمهوری آذربایجان محدود می شود. این منطقه از غرب به حوزه رود قره سو و از جنوب به ارتفاعات خروس لو در مجاورت ارتفاعات سبلان می رسد.

*************************************************

چشمه طبیعی مازافا و آب شفابخش سنگ كلیه و چوبان سنگی

از روستای صلوات كه بطرف مشگین شهر حركت می كنیم 20 كیلومتر آن طرف تر به سه راهی بر می خوریم كه تابلوی آبی ناخوانایی بچشم می خورد كه به زحمت می توان نام روستای مازافا را بر روی آن خواند. آسفالت تر و تازه و با خط كشی وسط و با زمینهای كشاورزی سرسبز در هر دو طرف آن با كوهپایه ها و تپه های پوشیده از گل و گیاه روح آدمی را صفا می بخشد. كمی كه به جلوتر می رویم در سمت چپ خودمان كوهیایه سنگی را می بینیم كه به روایت اهالی روستای مازافا و بر اساس قصه كهن این دیار آن را ” چوبان داشی” یا چوپان سنگی می نامند كه در آن چوپان ناشكری خیلی وقتها پیش با گوسفندان و گله خویش به روایتی در بالای آن كوه به سنگ تبدیل شده و قدمت آن شاید به هزاران سال پیش بر می گردد. از آنجا كه ابراهیم شرقی زاده جوان خوش مرام این روستا تنها میزبان ما در روستای مازافا بود معلوماتش از این كوه سنگی و بعبارتی چوپان سنگی محدود به شنیده هایش بود چیز زیادی عایدمان نشد. بگفته ابراهیم شرقی زاده این چوپان در روزگاران كهن آرزوی داشتن چشمه ای برای درمان دردها كرده و پیش خود عهد كرده اگر چنین شد هفت راس از گوسفندانش را قربانی خواهد كرد و چون به آرزوی خویش رسیده نه تنها قربانی خود را بجا نیاورده بلكه به تمسخر پرداخته و ادا و اطوار زیادی هم از خود در آورده است و چنین بوده كه به همراه گوسفندانش به سنگ تبدیل شده است. اكنون سنگی كه تشابه بسیاری به یك چوپان دارد بر بلندای این كوه سنگ بهمراه گوسفندان سنگی اش قرنهاست كه در بالای كوه جا خوش كرده است و حداقل توانسته است سوار بر قصه پدران و مادران روزگار دیده درس عبرتی برای مردمان سخت كوش و آرزومند این دیار كهن گردد. الهوردی فرجی مرد 145 ساله مازافایی كه پدر بزرگ ابراهیم شرقی زاده میزبان خوش ذوق و سلیقه ما بوده چندسال پیش دارفانی را وداع گفته و او برای ابراهیم و پدرش از چوپان سنگی و چشمه طبیعی كه درمان سنگ كلیه است قصه های فراوان نقل كرده است. كوهپایه ای كه چوپان سنگی در ان قرار دارد به ال قایاسی در بین مردم و چوبان داش معروف است. چشمه مازافا درمان سنگ كلیه است و افراد زیادی گویا با مراجعه به این روستا و خوردن آب این چشمه برای همیشه از سنگ كلیه راحت شده اند. این چشمه اكنون لوله كشی شده و بر آن یك درپوش هم نهاده اند كه از وسط روستای مازافا عبور كرده و دو كیلومتر راه خاكی مناسبی دارد تا می رسیم به چشمه آب معدنی مازافا و همانطوریكه گفتیم لوله كشی هم شده است. این چشمه طبیعی در میان طبیعت رام و ساكتی خزیده است كه با آب و هوای ملایم و روح بخش آن دل كندن از آن محیط آسان نیست. این سرزمین كه در همسایگی قلعه قهقهه می باشد مملو از نعمات طبیعی است و تو گویی خداوند نعمات سرشار خود را از آب شفابخش سنگ كلیه گرفته تا تپه های سرسبز و هوای پاك تا سایر موهبت هایش تقدیم مردم پاك سیرت این روستا كرده است. برای اشنایی بیشتر باید گفت كه سه راهی نرسیده به قلعه قهقهه از 20 كیلومتری از طرف روستای صلوات ورودی این روستا است و از سه راهی فوق هم 7 كیلومتر تا روستای مازافا راه است و البته یك روستایی هم بین راه بر خورد می كنید كه گویا تازه كند نام دارد. از مازافا تا چشمه طبیعی هم دوكیلومتر راه خاكی مناسب است.مازافا چشمه طبیعی را در قلب و سینه خود دارد. اب جاری اش شفابخش سنگ كلیه بوده و چوپان سنگی آن با گوسفندانش قصه كهن دیار مازافا است. مازافا اكنون به شهرستان مشگین شهر مربوط می شود و روح و شادابی و سهم سرسبزی اش هم از مغان به عاریت گرفته شده است و شما می توانید مازافا را خواهر خوانده مغان كهن بنامید. چراكه این سرزمین در بین راه مغانی های طبیعت دوست و عاشق سرسبزی و شوق همواره میزبان مسافران و راهروان انسانها در طول تاریخ بوده است.

*************************************************

مراكزتاریخی وباستانی منطقه مغان

• قلعه اولتان مغان

• برج قارلوجا

• تپه خرمن

• تپه نادر اصلاندوز

• پل تاریخی خمارلو – مغان

جاذبه های طبیعی منطقه مغان

• زیستگاه خروسلوی مغان

• زیستگاه آقابابا

• زیستگاه حسن دره سی

• گورستان اصلاندوزمغان

• گورستان کورلار کورعباسلوی مغان

• دریاچه سد شهرک مغان

• سواحل زیبای آراز چایی (رود ارس)

و سایر جاذبه های توریستی

برچسب‌ها:Azərbaycan, پارس اباد, جغرافیای مغان, دشت مغان, کارخانه قند مغان, محیت زیست مغان, معرفی دشت مغان, مغان