عید نوروز در دشت مغان |

 عید نوروز در دشت مغان                  

منبع :انجمن وبلاگ توسعه مغان

 
بايرام يئلى چارداخلارى ييخاندا
نوْروز گوْلى ، قارچيچکى ، چيخاندا
آغ بولوتلار کؤينکلرين سيخاندا
بيزدن ده بير ياد ائلييه ن ساغ اوْلسون
دردلريميز قوْى ديّکلسين ، داغ اوْلسون

 با سلامي به صفاي نسيم بامدادي و به سرسبزی دشت همیشه بهار مغان، همراه با لطافت شكوفه هاي بهاري فرا رسيدن نوروز باستاني و آغاز سال 1387 خورشيدي را به عموم هموطنان آذربایجانی،دشت مغانی و بخصوص به خوانندگان تبريك مي گويم.
مقدمه
انسان، از آغازین روزهای پیدایش بشری و از نخستين سال هاي زندگي اجتماعي، زماني که از راه شکار حیوانات زمینی و دریایی و گردآوري خوراک هاي گياهي روزگار خود را مي گذراند، متوجه تغییر و بازگشت و تکرار برخي از رويدادهاي طبـيعي در اطراف محیط زندگی خود، مانند تکرار فصول شد.این تغییرات زمان يخ بندان ها، موسم شکوفه ها، هنگام جفت گيري حیوانات و پرندگان و چرندگان را از يکديگر جدا کرد. ضرورت نياز به محاسبه در دوران کشاورزي، يعني نياز به دانستن زمان کاشت و برداشت؛ فصل بندي ها و تقويم دهقاني و زراعي را بوجود آورد. نخستين محاسبه فصل ها، بي گمان در همهً جوامع، با گردش ماه که تغيـيـر آن آسانتر ديده مي شد، صورت گرفت. و بالاخره نارسايي ها و ناهماهنگي هايي که تقويم قمري، با تقويم دهقاني داشت، محاسبه و تنظيم تقويم بر اساس گردش خورشيد صورت پذيرفت. 
آغاز سال
مردم شناسان را عقيده بر اين است که محاسبه آغاز سال، در ميان قوم ها و گروه هاي کهن، از دوران کشاورزي، همراه با مرحله اي از کشت يا برداشت بوده و بدين جهت است که آغاز سال نو در بيشتر کشورها و آيـيـن ها در نخستين روزهاي پائيز، يا زمستان و يا بهار مي باشد. در دشت مغان عید نوروز و بهار طبیعت جلوه ای دیگر دارد.صرف نظر از آیین های ویژه ،طبیعت سبز این منطقه در آغاز بهار آدمی را به شگفت وا میدارد و عقل انسان را جادو می کند.

آیین های ویژه عید نوروز در دشت مغان:
آتش افروزی
در آخرین چهار شنبه هر سال مردم بویژه نوجوانان و جوانان با پوشال و هیزم در چند نقطه آتش روشن می کنند و از روی آن می پرند و با هلهله و شادی از نوروز استقبال می کنند .به هنگام پریدن از روی آتش معمولاً این ابیات را تکرار می کنند:آتیل ماتیل چرشنبه – بختیم آچیل چرشنبه
باکى چى نين سؤزى ، سوْوى ، کاغيذى
اينکلرين بولاماسى ، آغوزى
چرشنبه نين گيردکانى ، مويزى
قيزلار دييه ر : « آتيل ماتيل چرشنبه
آينا تکين بختيم آچيل چرشنبه »
در دشت مغان بعد از آتش افروزی رسم بر این بود که شالی را به چوب می بستند و به خانه ها می رفتند و از لای در یا پنجره داخل خانه می انداختند و صاحب خانه نیز چیزی به عنوان هدیه نظیر پول ،شیرینی و غیره به شال می بستند این عمل در اصطلاح محلی به «قورشاق آتدی»یا «شال آستی» معروف است.
بايراميدى ، گئجه قوشى اوخوردى
آداخلى قيز ، بيگ جوْرابى توْخوردى
هرکس شالين بير باجادان سوْخوردى
آى نه گؤزل قايدادى شال ساللاماق!
بيگ شالينا بايرامليغين باغلاماق!
…..
شال ايسته ديم منده ائوده آغلاديم
بير شال آليب، تئز بئليمه باغلاديم
غلام گيله قاشديم، شالى ساللاديم
فاطمه خالا منه جوراب باغلادى
خان ننه مى يادا ساليب ، آغلادى

یک نوع رسم دیگر «قولاغ آستی» است. در قولاغ آستی کسی نیت می کند و سپس گوش خود را بسته و به خانه دوستان و خویشان و همسایگان نزدیک می شود و به صورت پنهانی در نزدیک پنجره ایستاده و دست خود را از گوش برداشته و با اولین جمله ای که از خانه مزبور می شنود به خانه برگشته و آن جمله را بیان کننده نیت خود تلقی می کند.این رسم از هنگام غروب تا شام مرسوم بود.
پنجشنبه آخر سال
يکي از آيـين هاي کهن پـيش از نوروز در دشت مغان به مانند سایر نقاط کشور ياد کردن از مردگان در پنج شنبه آخر سال است که به اين مناسبت به قبرستان مي روند و خوراک مي برند و به ديگران مي دهند و بر سر مزار مردگان خود و اهل قبور فاتحه می خوانند. این آیین به ويژه برای خانواده هايي که در طول سال عضوي را از دست داده اند حتمی و واجب است. رفتن به زيارتگاه ها و ” زيارت اهل قبور “، در پنجشنبه – و نيز، روز پـيش از نوروز و بامداد نخستين روز سال – رسمي عام است. در اين روز، خانواده ها خوراک نان، حلوا و خرما بر مزار نزديکان مي گذارند و بر مزار تازه گذشتگان شمع، يا چراغ روشن مي کنند. در برخي از شهرهاي نزدیک دشت مغان مانند مشکین شهر، یک یا چند روز پيش از عيد، خانواده هاي عزادار،در مساجد و تکیه های محله خود مراسمی برگزار می کنند از خويشان و نزديکان و هم محلی های خود با غذا و حلوا پذيرايي مي کنند و در سر مزار جمع مي شوند و به نوعی با غم در سال جاری وداع و سال نو را با شادمانی شروع می کنند.
نظافت و خانه تكانى
از ارزشهاى عيد نوروز نظافت و خانه تكانى است كه مردم قبل از رسيدن سال نو تحولى در زندگى خود ايجاد مى كنند و با خريد لباس نو تغيير ظواهر زندگى نشاط خاصى را به زندگى خود مى دهند. اصطلاح ” خانه تکاني ” را بيشتر در مورد شستن، تميز کردن، نو خريدن، تعمير کردن ابزارها، فرش ها، لباس ها، به مناسبت فرا رسيدن نوروز، به کار مي برند. در اين خانه تکاني، که معمولاً از اول اسفند شروع می شود ، بايستي تمامي ابزارها و وسيله هايي که در خانه است، جا به جا، تميز، تعـمير و بازسازی شده و دوباره به جاي خود قرار گيرد. برخي از ابزارهاي سنگين وزن، يا فرش ها، تابلو ها، پرده ها و وسيله هاي ديگر، فقط سالي يک بار، آن هم در خانه تکاني نوروزي، جا به جا و تميز مي شود. 
کاشتن سبزه
اسفند ماه، ماه پاياني زمستان، هنگام کاشتن دانه و غله است. کاشتن ” سبزه عيد ” به صورت نمادين و شگون، از زمان شکل گیری شهر ها و آبادیها در دشت مغان و در خانه ها و در بين مردم مرسوم است . نسل امروزی اهمیت بیشتری به این موضوع می دهند. 
امروز، در اکثر خانه ها رسم است که ده روز يا دو هفته پيش از نوروز، در ظرف هاي کوچک و بزرگ، کاسه، بشقاب، پشت کوزه و … دانه هايي چون گندم، عدس، ماش و … مي کارند. موقع سال تحويل و روي سفره “هفت سين ” بايستي سبزه می گذارند. اين سبزه ها را در خانواده ها تا روز سيزده نگه داشته، و در اين روز زماني که براي ” سيزده بدر ” از خانه بـيرون مي روند، در آب روان مي اندازند.
سفره هفت سين
رسم و باوري کهن است که امروزه اکثر اعضای خانواده ها در موقع سال تحويل (لحظهً ورود خورشيد به برج حمل ) در خانه و کاشانه خود در کنار سفره هفت سين گرد هم آيند. در سفره سفيد رنگ هفت سين، از جمله، هفت رويـيدني خوراکي است که با حرف ” س ” آغاز مي شود، و نماد و شگوني بر فراواني رويـيدني ها و فراورده هاي کشاورزي است – چون سيب، سبزه، سنجد، سماق، سير، سرکه، سمنو و مانند اين ها- مي گذارند. افزون بر آن آينه، شمع، ظرفي شير، ظرفي آب، تخم مرغ رنگ کرده، تخم مرغي روي آينه، ماهي قرمز، نان، سبزي، گلاب، گل، سنبل، سکه و قرآن زينت بخش سفرهً هفت سين است. اين سفره در بيشتر خانه های دشت مغان تا روز سيزده گسترده است.
پوشيدن لباس نو
پوشيدن لباس نو در آيـين هاي نوروزي، رسمي همگاني است. تهيه لباس، براي سال تحويل، فقير و غني را به خود مشغـول مي دارد. در جامعه سنتي توجه به تهيدستان و زيردستان براي تهيه لباس نوروزي – به ويژه براي کودکان – رسمي در حد الزام بود. بسياري از خانواده ها که در سوگ يکي از نزديکان لباس سياه پوشيده اند، به مناسبت نوروز، به ويژه هنگام سال تحويل، لباسي ديگر ميـپوشند. کساني که به هر علت لباس نو ندارند، مي کوشند هر قدر هم اندک – جوراب، پيراهن – در هنگام سال تحويل، نو بـپوشند. 
ديد و باز ديد نوروزی
يكى از ارزشها وآیینهای عيد نوروز ديدوبازديد از بستگان، دوستان، همسايگان و بزرگان شهر و روستا است و ديدار جمعى از مصيبت ديدگان در سال گذشته. در اين ديدوبازديدها از غمها و مشكلات يكديگر آشنا مى شوند. چه بسيار كدورتهايى كه در اين ايام با نگاهى دوباره فرو مى ريزد و به عشق و محبت مبدل مى گردد .رسم است که روز نوروز، نخست به ديدن بزرگان فاميل،ریش سفیدان طايفه و شخصيت هاي علمي و اجتماعي و منزلتي مي روند. در بسياري از اين عيد ديدني ها، همه کسان خانواده شرکت دارند. ” ديدن” هاي نوروزي که ناگزير ” بازديد ” ها را دنبال دارد، و همراه با دست بوسي و روبوسي است، در روزهاي نخست فروردين، که تعطيل رسمي است، و گاه تا سيزده فروردين و در مواقعی تا آخر فروردين بـين خويشاوندان و دوستان و آشنايان دور و نزديک، ادامه دارد. رفت و آمد گروهي خانواده ها، در کوي و محله هنوز از ميان نرفته است. اين ديد و بازديدها، تا پاسي از شب ادامه دارد. تا زماني که “مسافرت هاي نوروزي” رسم نشده بود، در شهرها و محله هايي که آشنايي هاي شغـلي و همسايگي و ” روابط چهره به چهره ” جايي داشت، ديد و بازديد هاي نوروزي، وظيفه اي بـيش و کم الزامي به شمار مي رفت. و چه بسا آشناياني بودند – و هستـند – که فقط سالي يک بار، آن هم در ديد و بازديد هاي نوروزي، به خانهً يکديگر مي روند. گسترش شهرها، ازدياد جمعـيت، پراکندگي خانواده هاي سنتي، محدوديت هاي شغلي ، از عامل هايي است که ديد و بازديد هاي نوروزي را کاهش داد. و بر اثر اين دشواري ها و محدوديت هاي زماني، بسياري از خانواده هايي هم که به مسافرت نمي روند، براي ديد و بازديدهاي نوروزي، از پـيش زماني را معـين مي کنند. 
نوروز اول (قارا بایرام)
در ديد و بازديدهاي نوروزي رسم است که نخست به خانهً کساني بروند که ” نوروز اول ” در گذشت عضوي از آن خانواده است. خانواده هاي سوگوار افزون بر سومين، هفتمين و چهلمين روز، که بيشتر در مسجد برگزار مي شود، نخستين نوروز که ممکن است بيش از يازده ماه از مرگ متوفی بگذرد، در خانه مي نشـينند. و در اين روز است که خانواده هاي خويشاوند لباس سياه را از تن سوگواران در مي آورند. جلسه هاي ” نوروز اول ” که جنبهً نمادين دارد، در عين حال از فضاي ديد و بازديدهاي نوروزي برخوردار است. و ديدارکنندگان، در نوروز اول، به خانواده سوگوار تسليت نمي گويند، بلکه براي آنان ” آرزوي شادماني ” مي کنند، تا در آغاز سال نو فال بد نزنند. رسم نوروز اول بـيشتر در خانه هایی برگزار ميشود که آخرين روز اسفند را به عنوان ياد بود درگذ شتگان سال سوگواري نکنند.در روستاها این دید و بازدید به بهترین و معنوی ترین شکل برگزار می شود.اهالی روستا در مقابل مسجد جمع شده و به خانه صاحب عزا می روند تا به آنها به شکلی که در بالا ذکر شد در سال جدید آرزوی شادمانی بکنند.
هديه نوروزي، يا عيدي
هديه و عيدي دادن به مناسبت نوروز رسمي کهن است،. هديه و عيدى دادن از رسوم معمول عيدهاست و در ميان مردم دشت مغان معمول بوده است. در این ایام افراد معمولاً به نزدیکان درجه یک خود بخصوص خانمها هدیه می دهند.

بازیهای نوروزی

1. قایش گوتدی
در این بازی بیش از 2 نفر جمع شده و هر کدام کمربند خود را که قایش نامیده می شود در آورده،سپس خطی بصورت دایره می کشند و نفرات به دو گروه مساوی تقسیم می شوند که گروهی در داخل خط و گروه دوم در خارج آن قرار می گیرد.
افراد خارج دایره با یکایک افراد داخل دست می دهند و به حالت زورآزمایی سعی می کنند که رقیب خود را از داخل دایره بیرون بکشند و یا کمربند را به نحوی بردارند.افراد داخل دایره نیز سعی می کنند که رقیب خود را به داخل دایره کشیده و از دست رفتن کمربندها جلوگیری کنند.گروه خارج دایره در صورت به دست آوردن کمربند با زدن آن به پای رقیب سعی در بدست آوردن کمربندهای دیگر دارند.چنانچه در حین این کار یکی از افراد داخل دایره با پا به پای یکی از افراد بیرون دایره بزند بازی خاتمه یافته و عوض می شود.
2. یومورتا اویونی(تخم مرغ بازی)
در قدیم که نگهداری مرغ در روستاها بسیار رایج بود.تخم مرغهای طبیعی برای بازیهای نوروزی طرفداران زیادی داشت .از شب چهار شنبه سوری به بعد تخم مرغ بازی بین نوجوانان و جوانان روستاها و محله ها مرسوم بود.آنان با تست استحکام تخم مرغ خود و رقیب با زدن آن به دندان خود بصورت متناوب و اطمینان از استحکام تخم مرغ خود ،وگذاشتن شروط برای اول زدن نوک تخم مرغ خود به نوک تخم مرغ رقیب مسابقه را شروع ودر صورت شکستن یا ترک بر داشتن بازنده شده و تخم مرغ را به رقیب تحویل می دهند.
3.پول پول اویونی
در ایام عید جوانان سکه ها را روی هم می چینند و با سکه ای دیگر گاه بسیارمحکم و گاه بسیار فنی به سکه های چیده شده ضربه می زنند تا بصورت شیر یا خط درآید.بازیگران تا زمانی که موفق به برگرداندن سکه شوند می توانند ادامه دهند. گاه بازیگران بقدری حرفه ای بازی می کنند که فرصت به دیگر رقیبان نمی رسد و کلیه سکه های آن مرحله را تصاحب می کند. تیله بازی از دیگر بازیهای رایج در بین مردم منطقه است.
دعا
براى روز اول سال، دعا و درخواست خير وبركت، موفقيت و سعادت و بالاخره تقاضاى تعالى و رشد فضايل انسانى از جمله آداب اين روز مقرر گرديده است و مردم دشت مغان مانند سایر اقوام دست به دعا بر می دارند و می گویند:
«یا مقلب القلوب و الابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول والاحوال
حول حالنا الى احسن الحال».