سماق در هوراند |

هوراند از ريشه اهوراوند به معني خداوند زيبايي ها آمده است تاريخ اين سرزمين به زمان اورارتورها بر مي گردد. آئين قبلي اين سرزمين زرتشتي بوده و بقاياي تاريخي بجا مانده در قلعه پشتو حاكي از آن مي باشد. در زماني نه چندان دور اين منطقه جزء جنگلهاي نادر جهان بود ولي در سالهاي اخير بعلت استفاده بي رويه از درختان جنگلي از حجم جنگلها كاسته شده است. در حال حاضر از ۱۸۸ هزار هكتار جنگل ارسباران، 164 هزار هكتار آن جنگل هاي بكر قره داغ ( ارسباران ) شامل مناطق اهر ، هوراند، كليبر و خداآفرين است. و ۱4 هزار هكتار از جنگل هاي منطقه قره داغ ( ارسباران ) در بخش مركزي اهر و بخش هوراند واقع شده است(3).

– از ويژه گيهاي منطقه :

از ويژگي هاي اين منطقه شامل كوههاي بلند و درختان گوناگون است كه نگاه هر بيننده اي را مجذوب و حيران خويش مي سازد و همچنين زيست گاه حيواناتي است كه گاهاً از نظر تنوع در جهان بي نظير مي باشند.

از جمله:

خرس قهوه اي، خوك وحشي، روباه، شغال، گرگ، سياه گوش و…. ، پرندگاني از قبيل :كبك، كبك چيل،جي جاق، كلاغ نوك قرمز و پرندگان شكاري چون عقاب طلايي، شاهين و … همچنين از لحظ پوشش گياهي داراي گونه هاي مختلف گياهي و درختي منحصر به فرد سرخدار، ممرز، بلوط، فندق، گردو و سماق و غيره مي باشد(3).

– معرفي درختچه سماق

سماق يكي از گونه هاي گياهي جنگلي مي باشد. گونه اي خودرو كه تقريباً دست بشر در گسترش آن كمتر دخالت دارد و اكثراً به حالت خودرو و در دامنه هاي وحشي چوبزارها، چمنزارها، صخره ها، دره هاي گود و اطراف جاده ها رشد مي كند.

نام علمي سماق Rhus coriaria است. “سماق” در قديم “سماك” نيز تلفظ مي شده است، در حقيقت فارسي آن سماك و عربي آن سماق است.

سماق داراي انواع مختلفي است از جمله:

الف- سماق صمغي: اين نوع سماق در بعضي از باغات تهران و مناطقي از كشور ژاپن مي رويد.

ب- سماق آمريكايي: اين نوع سماق هم در مناطقي از آمريكاي شمالي مي رويد.

ج- سماق معمولي: اين سماق مهمترين و پر رويش ترين درخچه سماق مي باشد. اين نوع سماق

درختچه ايست كوهستاني و ميوه‌ هاي خوشه‌اي دارد: اين سماق بومي نواحي مديترانه، جنوب ايتاليا و آسياي شرقي بخصوص ايران است و در نقاط استپي سلسله جبال البرز و زاگرس در آذربايجان و خراسان و فارس و دامنه‌هاي جنوبي رشته كوه‌هاي البرز، در دره‌هاي كرج و هراز، بين ۱۰۰۰ ـ ۱۷۰۰ متر، در ارتفاعات شيراز تا ۲۳۰۰۰ متر ارتفاع از سطح دريا (5) و در جنگلهاي ارسباران در ارتفاعات بين 1900-650 متر از سطح دريا ديده مي‌شود.

درخچه سماق، درختي كوچك‌پاست با ارتفاع ۳ متر و گاهي به ۴ متر بالغ مي‌گردد و شاخه‌هاي جوان و دمبرگ‌هاي آن را موهاي زبر پوشانيده است.

برگ‌هاي سماق مركب شانه‌ايست و طول آن به ۱۸ سانتي‌متر بالغ مي‌شود و داراي ۱۵ برگچه است و هر برگچه آن در حدود ۳-۷ سانتي‌متر طول دارد. شكل‌ آن‌ها نيز، تخم‌مرغي، دندانه‌دار و مخملي است. با سطحي به رنگ سبزمات و پشت روشن كه در پائيز به رنگ سرخ يا حنائي در مي‌آيد.

گل آذين آن متراكم باخوشه‌هاي حنائي رنگ است و به 20-۱۰ سانتي‌متر طول بالغ مي‌گردد. ميوه آن شفت كرك‌دار قهوه‌اي مايل به ارغواني است، برگ‌هاي سماق داراي ۱۳% مازوست است و در صنعت چرم‌سازي خصوصاً در مصر و يونان باستان به‌كاربرده مي شد. ميوه سائيده شده آن به‌عنوان چاشني غذا در منازل مصرف مي‌شود، از پوست آن هم رنگ زرد نارنجي به‌ دست مي‌آيد(5).

اين درخچه در مناطقي كه 350-300 ميليمتر بارندگي ساليانه داشته باشد رشد مي كند. در خاكهاي كمي اسيدي يا خنثي با 7-5/6 = HP بهتر رشد مي كند. آب و هواي گرم و خشك را مي پسندد. گياهي نور پسند بوده و غير مقاوم به سايه است. مقاوم به آفات و امراض بوده، اگر در اثر كم آبي خشك شود با مختصر رطوبت ايجاد پاجوش مي كند. در صورت سرمازدگي ساقه هاي جديد ايجاد مي كند(1).

– جنگلهاي سماق در بخش هوراند اهر

جنگلهاي سماق در بخش هوراند اهر، از سرمايه هاي ارزشمند طبيعي منطقه ارسباران به شمار مي رود كه در سطح وسيعي از سينه دره هاي آرام، زيبا و جذاب در هم آميخته اين منطقه مي رويند،

وسعت اين عرصه به چندين روستاي بخش هوراند شامل(آقبراز، وروجن سفلي و عليا، تابستانق، ملالو، كورن، كوير، هواي، قره درويش، داودلو، خانكندي و غيره) مي شود كه در سطح 81 هكتار پراكنده شده است و تنها ذخيره گاه جنگلي سماق منطقه ارسباران است.

بهره برداري از محصولات اين جنگل ها متوسط عملكرد 1 تن در هكتار با كل توليد سالانه 81 تن سماق مي باشد و به لحاظ دارا بودن رنگ قرمز طبيعي، طعم خوب، بازار پسندي، يكي از مرغوبترين و اصلي ترين نوع سماق موجود در كشور مي باشد.

سماق توليدي هوراند محصولي كاملاً سالم و ارگانيك و عاري از هرگونه آلاينده هاي شيميايي از جمله كود و سموم شيميايي مي باشد(1).

هرساله در اواخر تابستان و اوايل پاييز ميوه هاي سماق بر درختان جنگلي مي رسند و اهالي روستاهاي اطراف طي جشني به نام جشن برداشت سماق ميوه رسيده درختچه را مي چينند و پس از چيدن و خشك كردن، سماق آنها را آسياب كرده و علاوه بر مصرف خوراكي و دارويي در رنگرزي نيز استفاده مي كنند.

روش هاي تكثير اين درخچه به صورت پاجوش، بذر و قلمه ساقه و ريزوم مي باشد. بهترين روش پاجوش مي باشد كه در پاييز يا آخر زمستان پاجوش را با ريشه از گياه مادر جدا كرده و در محيط جديد كشت مي نمايند. روش بذري بخاطر مدن دار بودن و تبديل 50 درصد به نر غير اقتصادي مي باشد.

– خواص دارويي و درماني سماق

• خاصيت ضد ميكروبي دارد.

خاصيت آنتي اكسيداني دارد. آنتي اكسيدان ها موادي هستند كه از عمل راديكال هاي آزاد در بدن جلوگيري مي كنند. راديكال هاي آزاد با تخريب سلول هاي بدن نقش مهمي در بروز انواع سرطان دارند. بنابراين آنتي اكسيدان ها از بروز سرطان ها جلوگيري مي كنند.

• براي بيماران ديابتي مفيد است، زيرا يكي از عوامل به وجود آمدن عوارض مختلف در ديابتي ها، تركيب شدن گلوكز (قند خون) با پروتئين هاي حياتي بدن است كه به تغيير ساختار شيميايي و عملكرد اين پروتئين ها ي انجامد. مطالعات نشان مي دهد كه سماق تا 81 درصد از بروز اين فرايند جلوگيري مي كند.

• به دليل داشتن تانن فراوان، قابض و پاك كننده معده مي باشد.

• در درمان بيماري هاي روماتيسمي و نقرس موثر است.

• گردي كه روي ميوه سماق مي‏نشيند و به آن خاك سماق مي‏گويند، بسيار قابض و كمي تلخ است و به علت داشتن املاح، از ترشحات بي رنگ زنانه جلوگيري مي‏كند. براي اين منظور و درمان نزله و تبهاي صفراوي 15 تا 24 گرم در روز مصرف گردد.

• غرغره ي و مضمضه جوشانده سماق براي ورم گلو و دهان مفيد است.

• علت افزودن سماق به كباب اين است كه خوردن گوشت كباب شده باعت توليد آنزيم هايي در بدن مي شود كه مضر هستند. سماق مي تواند اثر اين آنزيم ها را خنثي كند.

• خوردن نيم كوفته آن با آب سرد و زيره براى كسى كه مرتبا قى مى كند و غذا در شكمش بند نمى شود مفيد است.

• چاشنى خوبى براى آشها و سوپها و خورشها و رنگ آنها را مشكى مى كنم و اشتها را تحريك مى نمايد.

• گرد دندانيى كه در آن گرد سماق باشد، جهت تقويت و استحكام لثه و جوشهاى چرك دهان و تسكين درد دندان كرم خورده مفيد است.

• اگر گرد روى ميوه را پاك كرده و آن را در آب بخيسانند، و با كمى كتيرا در چشم بچكانند، درد آن را تسكين مى دهد و چون 5/7 گرم آن را در نيم ليتر آب بجوشانند و يك تكه پارچه را در آن خيس كرده ، و بر روى چشم اندازند و يا حرارت چشم مفيد است.

• برگ ، ساقه ، گرد ميوه و گردى كه روى ميوه سماق مى نشيند و به خاك سماق معروف است و همچنين صمغ درخت اثر قابض كننده زياد دارند و به همين جهت در رفع خونريزى معده ، شكم روش و اهال خونى به صور مختلف به كار مى روند و از آبريزش چشم جلوگيرى مى كنند.

• چكاندن آب جوشانده آنها در گوش ، چرك آن را از بين مى برد.

• ضماد آن جهت رفع آثار ضربه مفيد است.

• ماليدن آب جوشانده سماق مانع ورم ضربه و صدمه آن است(2) .

• كاهش منوراژي (خونريزي رحم) و خونريزي در فواصل قاعدگي.

• كاهش خونريزي سينه(هموپتزي)

• برطرف كننده اسهال معمولي و اسهال خوني.

• پايين آورنده قند خون و تصفيه كننده خون و دفع مواد زائد خون است.

• پايين آورنده تب.

• كمپرس با سماق در التيام زخم، خون دماغ، التيام سوختگي، اگزما، ترك نوك سينه و عضو ضرب ديده موثر ميباشد.

• چاي سماق براي كاهش تعريق بكار ميرود.

• ادرار آور و تقويت كننده دستگاه گوارش است.

• در كساني كه هموروئيد (بواسير) دارند و در زناني كه ترشحات واژينال دارند سماق را جوشانده و داخل لگني ريخته و شخص در آن بنشيند.

• در قديم براي درمان سوزاك و سل بكار مي رفته است.

• در قديم شيره خارج شده از درخت سماق را براي درمان بيماري هاي دستگاه ادراري بكار مي بردند.

• سرمه سوماق جهت تسكين فشار و درمان جوشهاي پلك نافع است.

• سماق منبع ويتامين c است.

– مضرات سماق

* ميوه تازه سماق به دليل ايجاد مسموميت نبايد مصرف شود و فقط بايد خشك آنرا مصرف نمود.

* به دليل اينكه سماق سرد است براي افراد سردمزاج مناسب نيست و بايد با گياهان گرم مصرف شود(4).

* مصرف بيش از حد آن هم به صورت چاشني بيش از 5 گرم مي تواند مسموميت زا باشد.

* صمغ درخت سماق توليد يبوست شديد مي كند

* مرغوب ترين نوع سماق به رنگ قرمز مي باشد كه متأسفانه برخي موارد به سماق هاي زرد و سياه رنگ شيميايي اضافه مي كنند تا قرمز شود كه اين باعث خطناك شدن مصرف سماق مي شود.

– كاربردهاي مختلف سماق

• جوشانده برگ و ميوه آن در رنگ رزي پشم مورد استفاده قرار مي گيرد.

• از دانه سماق روغني استخراج مي شود كه در شمع سازي استفاده مي شود.

• در قديم برگ درخت سماق دم كرده را براي سياه كردن مو استفاده مي كردند.

• عصاره، جوشانده و برگ خشك شده درخچه كه به سماق الصباغين معروف است در حدود 27 درصد جوهر مازو(تانن) دارد كه در نمونه هاي وحشي مقدار زيادتر است و در دباغي و رنگرزي مصرف مي شود.

• پودر سماق بعنوان چاشني غذاي برنج و آش استفاده مي شود.

• برگ سماق در سيگارهاي سنتي كاربرد داشته است.

• در يونان از چوب سماق براي رنگ آميزي پارچه هاي پشمي استفاده مي شود.

• در گور ايتاليايي ها از اين گياه براي رنگ دادن به چرم استفاده مي شود.

• بوميان آمريكائي آشاميدني هاي سرد، گرم، رنگ و دارو از ميوه هاي سماق تهيه مي كردند.

• از جوانه هاي تازه آن در سالادها استفاده مي شود.

 

برچسب‌ها:ارسباران, تبریز, قره داغ, کلیبر